Disney-მ "მეფე ლომის" სიუჟეტი შექსპირის ტრაგედიიდან "გადმოაკოპირა"? - იმეორებს თუ არა ანიმაცია "ჰამლეტის" სიუჟეტურ ძირითად ნაწილს
1994 წელს „დისნეიმ“ ეკრანებზე გამოუშვა ანიმაციური ფილმი „მეფე ლომი“, რომელიც დღესაც ერთ-ერთ ყველაზე საყვარელ და გავლენიან ნამუშევრად ითვლება მთელი მსოფლიოს მასშტაბით. თუმცა, ბევრმა არ იცის, რომ ეს ფილმი შესაძლოა პირდაპირ უკავშირდებოდეს კლასიკურ ინგლისურ ლიტერატურას — კონკრეტულად კი უილიამ შექსპირის ტრაგედიას „ჰამლეტს“.
სინამდვილეში, თუ სიუჟეტს ყურადღებით დავაკვირდებით, აშკარად გამოჩნდება, რომ სიმბას თავგადასავალი ძალიან ჰგავს ჰამლეტის ტრაგიკულ ამბავს. რა თქმა უნდა, განსხვავებაა ტონალობაში — ერთი არის ნათელი, მუსიკალური და შთამაგონებელი ბავშვებისთვის, მეორე კი ბნელი, სევდიანი და ფილოსოფიური — მაგრამ სტრუქტურა, პერსონაჟები და თემატიკა იმდენად ახლოს დგას ერთმანეთთან, რომ მხოლოდ დამთხვევად აღქმა რთულია.
ორივე ამბავი იწყება მეფის სიკვდილით. ჰამლეტისთვის ეს არის მისი მამის მოულოდნელი მკვლელობა, რომელიც მალევე მოჰყვება ბიძის — კლაუდიუსის — მიერ ტახტის მიტაცებას. „მეფე ლომში“ კი ვხედავთ მუფასას სიკვდილს, რომელიც ასევე ჩაფიქრებულია ბიძის — სკარის — მიერ.
ორივე შემთხვევაში ახალგაზრდა გმირი — ჰამლეტიც და სიმბაც — რჩება გაურკვევლობაში, შოკში, და ორივეს აქვს ძალიან ღრმა შინაგანი ბრძოლა მამის დაკარგვით გამოწვეული ტკივილის, პასუხისმგებლობისა და თვითშეგნების გამო. საინტერესოა, რომ ორივე ბიძა — კლაუდიუსი და სკარი — არა მხოლოდ მეფეს კლავენ, არამედ ცდილობენ თავიანთი ძალაუფლება გმირის დაბნეულობითა და თვითდაგმობით გადაფარონ.
მაგრამ აქ მსგავსებები არ მთავრდება. ჰამლეტი საკუთარი თავის ძიების გზას ირჩევს და ტოვებს სამეფო კარს, ფიქრისა და გამორკვევისთვის. იგივე ხდება სიმბასთან — სკარის მახეში მოხვედრილი და მამის სიკვდილში საკუთარი თავის დადანაშაულებით შეძრული, ის გარბის სავანადან და იწყებს ახალ ცხოვრებას მოშორებით, იმ იმედით, რომ წარსული დავიწყებას მიეცემა. ორივე პერსონაჟი გარკვეული დროით უარს ამბობს თავიანთი მეფური მოვალეობების შესრულებაზე — ერთი შიშის, მეორე კი დანაშაულის გრძნობის გამო.
თუმცა სწორედ აქ ჩნდება მთავარი განსხვავება. ჰამლეტის ამბავი ტრაგიკულია — ის ბოლომდე ვერ უმკლავდება შინაგან დილემებს, ვერ იღებს სრულ პასუხისმგებლობას და მის შურისძიებას თან ახლავს სიკვდილი, სისხლი და განადგურება. „მეფე ლომში“ კი, პირიქით, სიმბა გადალახავს საკუთარ შიშს, ხვდება, რომ პასუხისმგებლობის მიღება და წარსულთან დაპირისპირება ცხოვრების ნაწილია და საბოლოოდ ღირსეულად იბრუნებს სამეფო ტახტს. დისნეის ვერსია იმედით სრულდება, შექსპირის კი — ტრაგედიით.
განსხვავება არა მხოლოდ დასასრულშია, არამედ მთელ შინაარსობრივ განწყობაშიც. შექსპირი გვიჩვენებს ადამიანის ბუნების ბნელ მხარეს, ცოდვებსა და სულიერ დაღწევაზე მიუღწეველ ბრძოლას. დისნეი კი გვთავაზობს რწმენას, რომ სინათლე ყოველთვის შეიძლება დაბრუნდეს, რომ წარსული არ განსაზღვრავს მომავალს და რომ შიში არ უნდა გვმართავდეს. სწორედ ამ იდეის სიმბოლოა ფრაზა „Hakuna Matata“, რომელიც სიმბას დროებით მოსვენებას აძლევს, თუმცა საბოლოოდ მას აცნობიერებს, რომ პასუხისმგებლობა ცხოვრებაში აუცილებელი ნაბიჯია.
ამას გარდა, საინტერესოა ისიც, თუ როგორ არიან წარმოდგენილი მეორეხარისხოვანი პერსონაჟები. ჰამლეტში მოქმედი გმირები — ჰორაციო, ოფელია, როზენკრანცი და გილდენსტერნი — შიგნიდან იშლებიან და საერთო ტრაგედიაში იძირებიან. „მეფე ლომში“ კი ტიმონი და პუმბა სიმბას მხიარული მეგზურები ხდებიან, რომლებიც მას თავისუფლებისა და განტვირთვის შესაძლებლობას აძლევენ — თუმცა ბოლომდე არ ეყოფათ ძალა, რომ სიმბა თავის გზაზე დააბრუნონ. ეს როლი რაფიკს — ბრძენ ბაბუნას — აკისრია, რომელიც გარკვეულწილად ჰამლეტში მამის სულის ფუნქციას იღებს — სიმბას აჩვენებს, რომ მუფასა მისი მეხსიერებით ცოცხლობს.
დასასრულისთვის შეიძლება ითქვას, რომ მიუხედავად ფორმისა და ასაკობრივი განსხვავებისა, „მეფე ლომი“ ნამდვილად იმეორებს ჰამლეტის სიუჟეტურ ძირითად ნაწილს. მაგრამ დისნეის ინტერპრეტაცია გაცილებით პოზიტიური და იმედით სავსეა. ის სთავაზობს ახალ თაობას რთული ცხოვრებისეულ საკითხების ბავშვურად გასაგებ, მაგრამ ღირებულ ფორმაში გაგებას.
შესაძლოა, სწორედ ამიტომაც ის დღემდე არ დაუკარგავს აქტუალობას. ერთი სიტყვით, თუ ჰამლეტი ტრაგედიაა, რომელიც გვიჩვენებს, რა შეიძლება მოხდეს, როცა პასუხისმგებლობას თავს ვარიდებთ, მაშინ „მეფე ლომი“ არის ზღაპარი, რომელიც გვასწავლის, როგორ უნდა დავუბრუნდეთ საკუთარ გზას — თუნდაც მტკივნეული წარსულის გადალახვის ხარჯზე.