რა საიდუმლოს მალავს დიდუბის მიწისქვეშეთი?
იცოდით, რომ ძველად დიდუბეს ცხენის ტერფი ერქვა? ის თუ იცოდით, რომ წერეთლის პროსპექტს 1958 წლამდე ბრძოლის ქუჩა ერქვა? ამ ყველაფერზე საუბარი პროსპექტზე გზის რეაბილიტაციისას სამარხების აღმოჩენას მოჰყვა. ადგილის შესასწავლად კულტურული მემკვიდრეობის ეროვნულმა სააგენტომ მიავლინა პროფესორი, არქეოლოგი მერაბ ძნელაძე. ბატონი მერაბი დღეს "კვირის პალიტრის" სტუმარია დიდუბესა და მის შემოგარენთან დაკავშირებული საინტერესო ამბებით.
- საფლავების აღმოჩენიდან მეორე დღესვე დავიწყეთ ადგილმდებარეობის შესწავლა და დაახლოებით 12 სამარხის ნაშთი გამოჩნდა. სამარხები უფრო სარკოფაგის ტიპისაა, აგურით ნაშენი, თაღოვანი, ოთხკუთხა, რაც მე-19 საუკუნის ბოლოსა და მე-20 საუკუნის დასაწყისისთვის იყო დამახასიათებელი. ადგილი, სადაც სამარხები აღმოჩნდა, დიდუბის ღვთისმშობლის შობის სახელობის ეკლესიის მიმდებარე ტერიტორიაზეა. თავის დროზე აქ სასაფლაო იყო. საფლავების უმეტესობა საბჭოთა წლებში წყლისა და საკანალიზაციო სისტემების გაყვანისას დაზიანებულა, თუმცა, როგორც ჩანს, რამდენიმე საფლავი ხელუხლებელი გადარჩა, მათ შორის ერთი ქალს ეკუთვნის, არის ბავშვის საფლავიც... სავარაუდოდ, საშუალო ფენის საფლავები უნდა იყოს. მაშინ, ვისაც საშუალება ჰქონდა, ამ ტიპის საფლავებს აგურით აგებდნენ. ნივთებს ქრისტიანული წესის მიხედვით არ აყოლებდნენ, ბუნებრივია, არც ამათ აქვთ. დიდუბის ეკლესია ძალიან საინტერესოა ჩვენი ისტორიისათვის. ამ ეკლესიაში დაიწერეს ჯვარი თამარ მეფემ და დავით სოსლანმა.
- თუ მაგ ადგილას მდებარე ეკლესიაში?..
- დიახ, მაგ ადგილას ეკლესია იდგა. თბილისის ბედი კარგად მოგეხსენებათ, ვერც ერთი ეკლესია ვერ გადაურჩა დანგრევას - მტერი ანგრევდა, ჩვენ ვაშენებდით. წყაროების მიხედვით, ამ ეკლესიის ახლოს თამარ მეფის სასახლეც მდგარა. სამწუხაროდ, არ ვიცით, ზუსტად სად. ეს ადგილი მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ იმ პერიოდში (მე-10 საუკუნის მეორე ნახევრიდან მე-14 საუკუნემდე) დედაქალაქი საკმაოდ დიდი იყო, როგორც ჩანს, მჭიდროდ დასახლებულიც. ეტიმოლოგიურად დიდუბის რაიონში ადრე ბრინჯაოს ხანიდან მოყოლებული ძეგლებია აღმოჩენილი... დიდუბე ასევე მოხსენიებულია ჯერ კიდევ ვახტანგ გორგასლის დროინდელ წყაროებში. მე-5 საუკუნეში ამ ადგილს ცხენის ტერფი ერქვა, მოგვიანებით - დიდუბე... დიდუბის ეკლესიამ დღევანდელი სახე 1884 წელს მიიღო, რუსი ეგზარქოსების დროს. თუ დააკვირდებით, დიდუბის ეკლესიის არქიტექტურაც რუსულია, "ხახვის თავი" ადგას. კიდევ მეტის დადგმა უნდოდათ, მაგრამ ქართველმა ქრისტიანებმა მხოლოდ ერთთავიანი გააკეთებინეს. მართალია, რუსული ტიპის ნაგებობა იყო, მაგრამ ქართულ ენაზე მიმდინარეობდა წირვა-ლოცვა.
- როგორც ვიცი, დიდუბე კარგა ხანს იყო დედაქალაქის გარეუბანი, როდის დასახლდა მჭიდროდ?
- 1878 წლიდან. ეს დაკავშირებული იყო თბილისი-ფოთის რკინიგზის მშენებლობასთან. რკინიგზამ საქართველოში ბევრი რამ შეცვალა ხალხის ცხოვრებაში. რკინიგზის გაყვანას, პატრონობას, მუშახელი სჭირდებოდა. რკინიგზამ დიდუბეზეც გაიარა და სწორედ ამ დროს იქმნება ორი საინტერესო უბანი რკინიგზის მარცხენა და მარჯვენა მხარეს - დიდუბე და ნაძალადევი. მშენებლობაზე ნებართვა ქალაქისთავსა და შესაბამის სამსახურებს უნდა გაეცათ. ამასთან, არსებობდა მეორე წესიც - სახლის დანგრევის უფლება არ ჰქონდათ... მუშებს მშენებლობის ახლოს სურდათ ცხოვრება, იქ, სადაც მუშაობდნენ, ანუ რკინიგზის გადაღმა ან გადმოღმა. შეიკრიბებოდა 10-15 მუშა. თითოს თითო ფიცარი რომ ჰქონოდა, უცებ დააჭედებდნენ, ტალახით შეფითხნიდნენ, მოვიდოდნენ რუსი ზედამხედველები და დახვდებოდათ სახლში კაცი, რომელსაც ღუმელი ენთო და საჭმელს შეექცეოდა, ჰოდა, ვეღარ ანგრევდნენ. ამიტომ დაარქვეს უბანს "ნახალნო პოსტროენოე", ანუ ნაძალადევად აშენებული. დიდუბეც სწორედ ერთ-ერთი ნაძალადევად აშენებული უბანია. ძირითადად, რკინიგზის გაყოლებაზე სახლდებოდნენ, მანდვე იყო გერმანელების დასახლებაც. საეტლე გზა რკინიგზის რელსების პარალელურად გადიოდა. სასაფლაო დიდუბის ეკლესიის მოპირდაპირედ იყო, გარშემო კი მინდვრები, საძოვრები... შემდეგ რკინიგზას დასახლებები მოჰყვა, გზების გაყვანა, რამაც ნელ-ნელა შეავიწროვა სასაფლაო. იმ ქუჩას, რომელსაც დღეს აკაკი წერეთლის პროსპექტი ჰქვია, 1958 წლამდე ბრძოლის ქუჩა ერქვა. 1958 წლიდან დაიწყო წერეთლის პროსპექტის დღევანდელ სიგანეში გაზრდა. იხილეთ სრულად