რა როლს თამაშობდა მაჭანკალი და მზითევი ქართულ ქორწინებაში?
„ძველმა თბისელებმა ქორწილიც და გლოვაც ორიგინალური იცოდნენ, საქართველოში თავისი საქმიანობით თბილისელი მაჭანკლები გამოირჩეოდნენ და პროფესიულ ფენასაც ქმნიდნენ. ქალის გასინჯვა ხშირად გოგირდოვან აბანოებშიც ხდებოდა. წარმატებულ მაჭანკოლობას ნიშნობა მოსდევდა, ნიშნობას - ქორწილი, ქორწილს - მზითევი, მზითევს - ძეობა, ძეობას ნათლობა“ - აღნიშნავს ეთნოგრაფი, პროფესორი როლანდ თოფჩიშვილი, რომელთან ერთადაც ამჯერად ძველ თბილისში ქორწინებისა და ქორწილის წესებისა და ტრადიცების თემას განვიხილავთ.
მზითევი
გასულ საუკუნეებში მზითევი ოჯახის შექმნის საკითხში მართლაც რომ მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა. ჩვენი რესპონდენტის თქმით, XIX საუკუნის თბილისში მზითევმა დამახინჯებული ფორმა მიიღო, რადგანაც ბურჟუაზიული ურთიერთობები, ვაჭრული სული, ამ სფეროშიც აისახა, მაგალითად, მზითევის წაღება იოსებ გრიშაშვილს ასე აქვს აღწერლი: „წინ ზურნა მიდის, მერე პატარა ბიჭი, რომელსაც გულზე მისვენებული სარკე მიაქვს, ამ სარკის ბიჭს ორ-ორი ჭაბუკი მისდევს, რომლებსაც თავზე უწყვიათ წყვილ-წყვილი ბალიში ფურფუშებიანი... შემდეგ მოდის მუთაქები (ესეც წყვილ-წყვილი)... თითოეულ მუთაქას თან ახლავს კოხტად დაკეცილი საბანი. შემდეგ სამურაბე ტაშტი (ლაგანი) ხელის ყუთი თავის საწვრილმანოთი, შკაფი, კამოდი, მაფრაშა და წყვილი „პოდნოსის კრაოტი“... ეს დასანახად გამოტანილი მზითევი იყო, რომელიც „ნეფის“ ოჯახში შედიოდა, დანარჩენი კი სიის მიხედვით, ბოხჩაში და სკივრში ლაგდებოდა...
ქორწინების ასაკს და დროს ქალისა და ვაჟის მშობლები განსაზღვრავდნენ, რადგან ქორწინება დიდ ხარჯებთან იყო დაკავშირებული და მისი მომზადება მხოლოდ დიდი ოჯახის მესვეურებს შეეძლოთ.... სანამ საქმე ქორწინებამდე მივიდოდა, უნდა სავალდებულო წინაპირობები შესრულებულიყო. პირველ რიგში უნდა გამორცხუილიყო წყვილებს შორის 7-9 თაობამდე ნათესაური კავშირები - ასევე მკაცრად იცავდნენ სოციუალურ სტატუსს. დაუშვებელი იყო, თავადაზნაურს ცოლად გლეხის ქალი მოეყვანა, - ყველა სოციალურად, წოდებრივად თანასწორს ეძებდა.
რეგიონებს თავისებური აკრძალვები ჰქონდა, - მთაში მიუღებელი იყო თანასოფლელებს შორის ქორწინება. ასევე არ შეიძებოდა ერთი ხატის წარმომადგენლების დაწყვილება... საქორწინოდ მომზადებული ქალ-ვაჟის შეთვისება ძირითადად ხატობაზე, სახალხო დღესასწაულებზე, ქორწილებში ხდებოდა. დიდ ქალაქებში კი - იქ არსებულ სანახაობებზე: კრივი, ჭიდაობა, ყაბაყი და სხვ. მას შემდეგ, რაც „საბედო“ შეირჩეოდა, იწყებოდა საპატრაძლოს „გაჩხრეკვა“, ანუ მთელი მისი „ჯიშისა“ და „ჯილაგის“ შემოწმება. არკვევდნენ, ჰყავდა თუ არა ახლო სანათესაოში თანდაყოლილი ფიზიკური თუ სულიერი ნაკლის მქონე ადამიანი. ეს იმისთვის, რომ მათი შთამომვალი ჯანსაღი დაბადებულიყო. შემდეგ ხდებოდა უშუალოდ საპატარძლოს შემწმება ფიზიკური, ასაკობრივი, მორალური, მატერიალური, ხასიათისა და უნარ-ჩვევების მიხედვით. ეს ყველაფერი იმიტომ კეთდებოდა, რომ ოჯახს შემდეგში დამოუკიდებად რჩენა შეძლებდა და სხვაზე დამოკიდებული არ ყოფილიყო. თუ სარძლო დაბალი წრის წარმომადგენელი იყო, თავისივე წრის სასიძოს ურიგებდნენ. მაშინ აქცენტი მის ფიზიკურ ძალაზე, ამტანობასა და სამეურნეო უნარ-ჩვევებზე კეთდებოდა. მშობლები შვილებს ურჩევდნენ, ფიზიკურად ძლიერი, ჯანმრთელი ქალი შეერთო: „შვილო, - ხშირად ეტყოდა მამა თავის ვაჟსა, ისეთი ქალი უნდ შეირთო, რომ ლოგინში არ დაგეკარგოსო“.
მაღალი წლის საზოგადოების წარმომადგენლების შეფასება კი სხვა ნიშნების მიხედვით ხდებოდა. არისტოკრატიულ ოჯახებში ვაჟის აღზრდას - მის სპორტულ და სამხედრო წვრთნას მეტ ყურადღებას აქცევდნენ. კიდევ უფრო მეტი ყურადღება ექცეოდა მაღალი წრის ქალის აღზრდას.
ნატალია (ნატო) გაბუნია-ცაგარელი ხანუმას როლში
მაჭანკლობა
როდესაც ოჯახი „განჩხრეკვის“ ანუ გაკითხვის შემდეგ დადებით გადაწყვეტილებას მიიღებდა, სარძლოს სათხოვნელად შუამავლის შესარჩევად ზრუნვას იწყებდა. ხშირად ამ მოვალეობას ვაჟის ახლო ნათესავები - ბიძები, მამიდები, დეიდები, უფროსი ძმები და ნათლიები ასრულებდნენ. შუამავლად შერჩეული პირები გარეგნულად, მჭევრმეტყველებითა და სოციალური მდგომარეობით გამორჩეული უნდა ყოფილიყვნენ. ასეთ პიროვნებას სარძლოს ოჯახი ანგარიშს უწევდა. შუამავლის ფუნქციას მთაში - მამაკაცი ბარში ქალი ასრულებდა. იხილეთ სრულად
ლალი ფაცია