"მარტო კაცი ვარ სოფელჩი" - სნოს ხეობის ულამაზესი სოფლის უკანასკნელი მცველი
22 წელია მარტოკაცი - ვახო პაპა ერთი სოფლის იმედი და მაცოცხლებელია. ჩემი წინაპარი აქ მავიდა და ჩემით წყდება ამ სოფლის სიცოცხლეო, - გულისტკივილით ამბობს. მთის ფერდობზე შეფენილი მიტოვებული, ჭაჭის ქვით ნაშენები სახლები ლამის ნასახლარებად იქცეს. უხსოვარი დროიდან, სნოს ხეობაში მდებარე სოფელ ქოსელში მხოლოდ ერთი გვარის - ფიცხელაურების ოჯახები, როგორც ამბობენ, "ერთი პაპაის შვილები“ ცხოვრობდნენ. ხევის ამ ულამაზეს სოფელში ერთ დროს სიცოცხლე ჩქეფდა, დღეს კი მას ერთი კაცით უდგას სული და აქვს იმედი იმისა, რომ გადარჩეს და გაგრძელდეს მისი ისტორია.
"ეს არის ჩემი ნავთსაყუდელი, სხვაგან ვერსად ვიცხოვრებ, ვერსად წავალ ამის იქით. ჩემმა დამ თბილისში იყიდა სახლი, მარტო ერთხელ ჩაველ, ვერ გავჩერდი, ვერც ერთი წუთი ვერ დავიძინე, ვერ გავძელ. დაიძრებოდა ეს ლიფტი, ვიღაც კარს მაახათქუნებდა, ვიღაც დაილაპარაკებდა, ვიღაც იქეიფებდა და ახმაურდებოდა... ვუთხარ, არა, ჩემო დაო, ამ საპატიმროში ვერ გავჩერდები, აქ ცხოვრება როგორ შაიძლება-მეთქი და წამოველ, აქ, ჩემს სოფელჩი მინდა სიცოცხლე“, - მეუბნება ვახტანგ ფიცხელაური და მის თავგადასავალს გვიყვება:
- ქოსელში დავიბადე, 16 წელი გავატარე, მერე ზემო ლარსში ვცხოვრობდი, მაშინ ის საქართველო იყო... მერე იქიდან ვლადიკავკაზში გადაველ და 60 წლისა ვიყავ, ისევ ქოსელთაში (მოხეურად ქოსელთა ჰქვიან) რომ დავბრუნდი. 22 წელია აქ ვარ, მარტო კაცი ვარ სოფელჩი. როცა მოვედი, ჩემი ბიძაშვილი და რძალი დამხვდა, ჩემი ძმაც აქ იყო, ორივე დემეხოცა. ახლა 82 წლის ვარ და მარტო ვცხოვრობ. რაი იქნება და რით დავამთავრებ, არც ეგ ვიცი. ვთიბავ, თხები მყავ, ჩემი თავის ყარაული და მცველი თვითონ ვარ. შაიძლება ახლა რომ ვლაპარაკობ, რამე გამამრჩეს, საღამოს გამახსენდეს და ვთქვა, ეს რაი ვთქვი-მეთქი, თვითონ ვიცი, მე რაი დავაშავე, ჩემი თავის მსაჯი თვითონ ვარ. ვერავინ გამლანძღავს და დამსჯის ისე, როგორც მე ჩემ თავს. მარტო თხები მყავს, კარტოხაი (მოხეურად: კარტოფილი - ნ.ფ.) დავთესა, მეტი არაფერი მაქვს. პროდუქტებზე ყაზბეგჩი ჩავდივარ, სამარშრუტო ტაქსით, დღეში 3-ჯერ არის მარშრუტკაი, ვისაც უნდა, წავა და მოვა...
ამ ადგილებში მარტო ფიცხელაურები ცხოვრობდნენ, ყველა ერთმანეთის ნათესავი იყო. დაახლოებით 40 წლის წინ სოფელჩი 32 კომლი ცხოვრობდა. ყველა ნასახლარს თავისი პატრონი ჰყავს, მარა არავინ აკითხავს... ჩემს პენსიას არ ვხარჯავ, დავაგროვებ და ჩემს ძმიშვილს, გიორგის მივცემ. ზამთარ-ზაფხულ აქ ვარ, გვერდზე, სახლის ნახევარი ჩემი ბიძაშვილისაა, ესეც დაიკეტა... ეს სახლი პაპასი იყო სამად გაყოფილი. პაპას 10 შვილი ჰყავდა, ახლა ყველა მიმობნეულია. ფიცხელაურები ერთი პაპაის შვილები ვართ სულა - აქ ვახთანგეთი, ედიეთი და მეწიეთი ცხოვრობდა. მე მეწიეთი ვარ, პაპაის დედას მეწიე ერქვა, ქვრივმა დაზარდა შვილები, მერე ესენი ქვემო ლარსს გადასახლდნენ, იქ პირველი მოსახლე პაპას ძმა იყო - ვახტანგი. აქ პირველი ვინ დასახლდა, არც ვინ იცის. ლერმონტოვი წაკითხული გაქვს? თავის "კავკასიაში“ და კავკასიის თემაზე დაწერილ თხზულებებჩი ყველაფერი კარგად აქვს აღწერილი - ვლადიკავკაზის და ლარსის ციხესიმაგრე, მერე დარიალას თამარის ციხეც. დარიალას იყავით? ნახეთ, რა სილამაზეა?
ზამთარჩი გაზით ვთბები, 7 თვეი - 15 ოქტომბრიდან 15 მაისამდე გაზი მთაჩი უფასოა.
გული მტკივა, მტკივა რომელია?! როცა ვუყურებ, რომ სოფელი ინგრევა და ნასოფლარი რჩება, რა ხასიათზე ვიქნები, როგორ არ მეტკინოს? მე ის მანერვიულებს, რომ რაიც დღეს არის, ხვალ იმაზე უარესი იქნება...
სოფელჩი რომ შამოხველ, ხომ დაინახე, შაღობილ (ჭიშკარი გავუკეთე), ეგ უნდა ავიღა შემოდგომას, ზვავმა რომ არ წაიღას. შარშასწინა წამიღას, ახალი გავაკეთე. სოფელჩი არა, ზევიდან წამასული ზოვი იყო, აგერაი, ჩამოდის და წყლამდე გადის. ეს რამდენიმე წელია, ტურაი ჩვენთან საერთოდ არ არის, მარტო მგელია. განაგრძეთ კითხვა