როგორ ხვდებოდნენ ახალი წლის ღამეს ამა თუ იმ კუთხეში? - საუკუნის წინანდელი ამბები, რომლებიც შესაძლოა, არ იცოდით
31 დეკემბერი, საეკლესიო კალენდრის მიხედვით, ქრისტეს შობის დღესასწაულის წარგზავნაა. ამიტომ ტყუილად დაობთ - ვის გაუგია ჯერ ახალი წელი და შემდეგ შობაო, მაგრამ დღეს ამ საკითხზე არ ვწერ. დღეს გაგაცნობთ ამბებს, რომელიც ერთი საუკუნის წინ ხდებოდა, ახალ წელს, საქართველოს რეგიონებში და მთელი რიგი ამბები და სახელები დღეს აღარ არის შემორჩენილი.
დავიწყოთ იმით, რომ ახალი წელი კალანდობის სახელით არა ერთ რაიონშია ცნობილი. ვიწყებ რაჭით, სადაც კალანდობას ეძახდნენ. უპირველესად განვმარტოთ, რას ნიშნავს კალანდობა? სიტყვა "კალანდა" და რომაული "კალენდა" ერთი და იგივე მნიშვნელობის მატარებელია. მკვლევართა აზრით, იგი შეიძლება ნასესხები იყოს რომაელთაგან ან ბიზანტიელი ბერძნებისგან შორეულ წარსულში. მაგალითად, რომში კალენდას ეძახდნენ თვის პირველ ან 10 დღეს. იგივე სიტყვა საფუძველია „კალენდრის“.
რაჭაში 31 დეკემბერს ოჯახის ერთი წევრი ტყეში წავიდოდა და მოიტანდა შეშით სავსე მარხილს. შეშაზე დაწყობილი იყო ბაძგარი (მარადმწვანე ეკლიანი და კურკიანი მცენარე). შეშიანი მარხილი კალოზე იდგმებოდა წაღმისკენ, პირით აღმოსავლეთით და ამგვარად უნდა მდგარიყო ნათლისღებამდე. საღამოს იკვლებოდა საკალანდო ღორი, აცხობდნენ „ღორის სალოცვილს“. შუადღემდე ოჯახის მამაკაცს ღვინო უნდა წაეღო საღორესთან და იქ შეელოცა. სართვიანი და ხმელა პური ცხვებოდა სულადობის მიხედვით. მოხარშული ღორის შიგნეულს ჩაურევდნენ პურს და აცხობდნენ ერთ განატეხს, ჯვარსახიანს, რომელიც მხოლოდ ქალებზე ნაწილდებოდა...
ლეჩხუმში „ჩიტის აზვრამდე“ დაკლავდნენ საკალანდო ღორს (ნეზვს). შესაძლოა, ნეზვი მზითევში მოყოლილი ყოფილიყო. ამ ღორის თავი ნათლისღებამდე ეკიდა სხვენზე. გააკეთებდნენ გვერგვს ან ჩიჩილაკს. უფრო მიღებული იყო გვერგვი. 31 დეკემბერს, საღამოს უნდა გამოეწყოთ ექვსი საოჯახო სალოცავი ტაბლა და მეშვიდე - უფრო დიდი „ღორის სალოცავი“. ლეჩხუმში ქალს უნდა დაელოცა საღორე, რომ სიმრავლე ჰქონოდა. კერიასაც სამჯერ ოჯახის ქალი ლოცავდა. ნავახშმევს გამოვიდოდა ოჯახის მოფეხე ანუ მეკვლე (ლეჩხუმში მას მკლოვიარეს ეძახდნენ). ეს მკლოვიარე გავიდოდა „ბურულში“ და თან წაიღებდა მომზადებულ მისალოცს.
მეფეხე რომ მიადგებოდა ოჯახს, ხმამაღლა დაიძახებდა: „აგუნამ ჩამეიარა, ჩვენი მამული ჩეიარა, წივი მეიტეხა; ღვინის ღვარი ააყენა: ისხა, ისხა, ისხა... გამოღმა კვირისთავი, გაღმა ვირის თავი, გამოღმა ყურძენი - გაღმა ფურცელი...“
ქვემო სვანეთში 31 დეკემბერს ლიძიენალ ეწოდება, ხოლო ზემო სვანეთში - იეშხვამ. სვანეთში დღის მთელი მომენტები იყო: ტყეში წასვლა, ხის მოჭრა და მკითხაობა ხის მოჭრის დროს; თხილის ტოტების, ხავსის და თეთრი ქვის მოტანა (ყველის სიმბოლო), დილის საუზმე, საიდუმლო ლოცვა, რომელზეც ახსენებდნენ ჯგრაგს (მონაგარს), დალს და სხვ. ტრადიციად იყო ღორის ლეზომახის მომზადება ანუ ზომხას დაკვლა. ლალყაჯის წესის შესრულება ანუ კენჭის ყრა გარეშე მეკვლისათვის და ხარისთვის, საახალწლო მისალოცის მომზადება და სხვა.
ზომხას (სიტყვასიტყვით ახალი წელი) ან „კანდას“ - „კალანდას“ შემოკლებულ ვარიანტს ეძახდნენ. საახალწლო საუზმეს ხაციცი ერქვა. სვანეთში ანსხვავებდნენ სახლის მეკვლეს (ქორა მგჭხში), წლის მეკვლეს (ლიცე მგჭშხი) და გარე მეკვლეს (ქამე მგჭხში).
სამეგრელოში ახალი წლის წინა ღამეს(ეს უძველესი სახელი აღდგენილია მკვლევრების მიერ) ერქვა ღეჯ-ხვამას (ღორის ლოცვა). ოჯახის უფროსი მოაწყობდა ჩიჩილაკს, მზადდებოდა ახალი წლის მისალოცი და ყველაფერი იდებოდა გობზე. მზადდებოდა სუროს და თხილის თაიგული „კვიკვილი“ იგივე სახელწოდება გვხვდება აფხაზური რიტუალის აღსანიშნავად. დიდი ყურადღება ეთმობოდა მთვარეს და მასზე მკითხაობას, თუ როგორი წელი იქნებოდა. იხილეთ სრულად